شفاعت در اسلامیکی از معارفی که در عقائد دینی به آن پرداخته شده، مساله شفاعت در روز قیامت است. بدون تردید داشتن مقام شفاعت نشانه کرامت خداوند به صاحبان آن است. در این مقاله به بررسی اجمالی در مورد شفاعت پرداخته می‌شود و بطور اجمال با منکران این عقیده آشنا می‌شویم. ۱ - معنای شفاعتاین کلمه از ریشه شفع به معنی جفت بوده، در برابر وتر که به معنی تک و تنها است.شفاعت نوعی کمک رسانی از شخص قوی به ضعیف است. به این شخص قوی و کمک رسان، شفیع و به کارش شفاعت و به شخص ضعیف مشفوع گفته می‌شود. ۲ - معنای اصطلاحیپس از روشن شدن معنی لغوی باید معنی اصطلاحی آن بازگو شود. اما برای بدست آوردن معنی اصطلاحی شفاعت و حدود و شرائط آن باید ابتدا از قرآن و روایات به یک ملاک صحیح در این زمینه دست یافت و بر طبق آن به نقد اندیشه مخالفین پرداخت. ۳ - شفاعت در قرآنآیاتی که در قرآن پیرامون شفاعت آمده است را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد: ۱ـ آیاتی که به طور مطلق شفاعت را نفی می‌کند: الف. پیش از آنکه روزی فرا رسد که نه داد و ستدی هست و نه دوستی ونه شفاعت، از آنچه روزیتان کرده‌ایم، انفاق کنید.. ب. و از کسی شفاعتی نپذیرند.. ج. شفاعت شفاعت کنندگان به حال ایشان سودی ندارد.. در این آیات راه‌های متصور برای نجات محرومان غیر از ایمان و عمل صالح چه از طریق پرداخت عوض و دیون مالی و مادی، یا پیوند و سابقهء دوستی و یا مساله شفاعت نفی شده است. ۲. آیاتی که شفیع را منحصرا خداوند متعال معرفی می‌کند و شفاعت را فقط مخصوص ذات اقدس الهی می‌داند. برای شما هیچ سرپرست و شفیعی غیر از خداوند نیست.. بگو، شفاعت تماما از آن خداست.. ۳ـ آیاتی که شفاعت را مشروط به اذن و فرمان خدا می‌کند: چه کسی می‌تواند جز به اذن خدا شفاعت کند؟. .شفاعت جز برای کسانی که خداوند اذن (اجازه) دهد سودی ندارد. ۴ـ آیاتی است که شرایطی را برای شفاعت شونده بیان نموده است که عبارتست از رضایت و عهد خداوند: و جز برای کسی که خداوند رضایت دهد شفاعت نمی‌کنند..کسی به شفاعت دست می‌یابد که به خداوند و به (پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایمان داشته باشد و نزد خدا تعهد و پیمان بسته باشد.. ۵. آیه‌ای که صلاحیت شفاعت شدن را از بعضی از مجرمان و گناهکاران سلب می‌کند. برای ستمگران نه یاوری هست و نه شفاعتگری که مورد اطاعت باشد.. ۴ - شفاعت در روایاتدر روایات و احادیث تعبیرات فراوانی درباره شفاعت آمده است که در تبیین آیات قرآنی شفاعت وارد شده است مانند: ۱. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمودند: شفاعت من برای مرتکبین گناهان کبیره از امتم است. ابن ابی عمیر می‌گوید از امام کاظم (علیه‌السلام) پرسیدم چگونه برای مرتکبان گناهان کبیره شفاعت ممکن است، در حالی که خداوند می‌فرماید: و لا یشفعون الا لمن ارتضی، مسلم است کسی که مرتکب گناهان کبیره شود، مورد ارتضاء و خشنودی خداوند نیست! امام کاظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در پاسخ فرمود: هر فرد با ایمانی که مرتکب گناهی می‌شود طبعا پشیمان خواهد شد و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم هم فرموده پشیمانی از گناه توبه است.... و کسی که پشیمان نگردد مؤمن واقعی نیست و شفاعت برای او نخواهد بود و عمل او ظلم است، همینطور خداوند می‌فرماید: ظالمان دوست و شفاعت کننده‌ای ندارند. ۲. روایات مختلفی وجود دارد که شفاعت کنندگان عبارتند از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و اهل بیت طاهرینش علیه‌السّلام و شیعیان و مومنان و عالمان و نیز منکرین شفاعت و دشمنان اهل بیت علیه‌السّلام و کسانی که نماز را سبک بشمارند، شفاعت نمی‌شوند. ۵ - شفاعت نزد مذاهبشیعه و اکثر فرق اهل سنت به اصل شفاعت اقرار دارند و آن را با آیات و روایات ثابت می‌کنند. تنها اختلاف شیعه و سنی در محدوده شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان است.اما برخی از فرق اهل سنت به انکار شفاعت پرداخته‌اند، مانند وهابیت و خوارج. [۱۶]
دشتی، عبدلله، الخلل الوهابی فی فهم التوحید القرآنی، بی تا، ص۲۱۰.
[۱۷]
مغنیة، محمد جواد، هذه هی الوهابیة، بی تا، ص۷۵
[۱۸]
عصار، سید محمد، رسالة فی رد مذهب الوهابیة، بی تا، ص۸۹.
از معتزله در مورد شفاعت نظرات مختلفی ارائه شده است. برخی ایشان را منکر اصل شفاعت معرفی کرده‌اند مانند، ابوالحسن خیاط که منکر شفاعت است و برخی شفاعت شوندگان در نظر معتزله را محدود می‌دانند و معتقدند که معتزله در مورد آن اختلاف دارد.۶ - مبنای نظریه معتزلهمعتزله با اعتقاد به جاودان بودن گناهکاران در جهنم معتقدندکه شفاعت مخصوص نیکوکاران و در جهت ارتقاء رتبه ایشان در بهشت صورت می‌گیرد. و به عبارت دیگر معتقدند که کسانی که مستحق عذاب الهی هستند شفاعت نمی‌شوند.واضح است که این اعتقاد با کلام پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و [[|معصومین (علیه‌السّلام) ]] مخالفت دارد. ۷ - پانویس۸ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «شفاعت در اسلام»، تاریخ بازیابی ۲۲/۱/۱۳۹۵. |